Sözcükte Anlam-1 (Gerçek, Mecaz, Terim Anlam)

Sözcükte Anlam-1 (Gerçek, Mecaz, Terim Anlam)

Gerçek Anlam (Temel Anlam)

Bir sözcüğün akla gelen ilk anlamına gerçek anlam denilmektedir. Yani bir kelime cümle içinde kullanılmadan -tek başınayken- aklımıza getirdiği ilk anlama gerçek anlam denir. Gerçek anlam kaynaklarda “sözlükteki anlam” ya da “temel anlam” isimleri ile de geçmektedir.

Gerçek anlam ile ilgili şunu unutmamak gerekir ki bir sözcüğün birden fazla anlamı vardır ve bu anlamlardan birkaç tanesi gerçek anlam olabilir. Mesela “göz” kelimesini ele alalım. “Telefonla çok uğraşınca gözlerim ağrıyor.” dediğimizde “göz” kelimesi “görme organı” anlamında kullanılmıştır. “Masanın gözündeki dosyaları getir.” cümlesinde ise “çekmece” anlamında kullanılmıştır. Yani “göz” kelimesinin iki kullanımı da gerçek anlama örnektir.

Gerçek Anlam İle İlgili Örnekler: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili ve koyu olarak yazılan kelimeler gerçek anlamda kullanılmıştır.

• Masaları bir kenara çekerek salonu köşe bucak aradılar.
• Yağmur yağınca tepeden akan çamurun bahçesine dolmaması için duvar ördü.
• Zavallı yavrucağın kalbinde delik olduğu anlaşılmış.
• Karşıdan üzerimize doğru gelen lastiği son anda gördük.
• Havalar iyice soğuyunca sobayı yaktık.
• Saat 7 olunca dışarısı iyice aydınlandı.
• Yazı yazarken koluma

Mecaz Anlam

Bir kelimenin gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlama mecaz anlam denir. Yani mecaz anlamda kelime akla gelen ilk anlamından tamamen uzaklaşır. Mesela “yanmak” kelimesi aklımıza ilk olarak “bir şeyin alev alması” anlamını getirir. Ancak “Bu dersi kaçırırsak yandık.” cümlesinde “mahvolmak, sıkıntılı bir düşmek” anlamında kullanılarak gerçek anlamından tamamen uzaklaşmıştır.

Not: Kelimeler mecaz anlamını cümle içerisinde kazanır. Hiçbir kelime tek başınayken mecaz anlamda değildir. Yani “soğuk, sıcak vb.” kelimelerin mecaz anlamda olabilmesi için cümle içerisinde kullanılması gerekir.

Mecaz Anlam İle İlgili Örnekler: Aşağıdaki cümlelerdeki koyu yazılan sözcükler mecaz anlamda kullanılmıştır.

• Dün söylediğim sözler ona çok dokunmuş. (etkilemek)
• Yazdığı eserlerle Türk milletinin aydınlanmasını sağladı. (bir sorun ile ilgili gereği kadar bilgi edinme)
• Son zamanlarda bizlere karşı çok soğuk davranıyor. (ilgisiz)
• Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür. (ilgi, ilişki)
• Son gelişmelerden sonra küçük sanayi öldü. (ortadan kalkma, yok olma)
• Adaletin sustuğu yerde toplumsal huzurdan söz edemezsiniz. (tepki göstermemek)
• Her konuda katı kuralları olan birisiydi. ( değiştirilemez )
• Gittiğimiz her yerde sıcak karşılandık. ( samimi )

Terim Anlamlı Sözcükler

Sanat, spor, bilim, spor vb. alanlarda o alana özgü olarak kullanılan kelimelere terim anlamlı kelimeler denir.  Terim anlamlı sözcükler gerçek anlamda kullanılan bazı kelimelerin zamanla bir bili dalı ile ilgili olarak kullanılması sonucu ortaya çıkmıştır.

Not: “Türkçe, matematik vb.” ders ya da bilim dallarının adları terim değil o alanla ilgili kullanılan kelimeler terim anlamlıdır.

Not: Bir kelime birden fazla alanda terim olarak kullanılabilir. Mesela “kök” kelimesi hem Türkçe hem matematik hem de tıpta terim olarak kullanılabilmektedir.

Not: Bazı sözcükler hem mecaz hem de terim olarak kullanılabilir. Yanlış yapmamak için cümledeki kullanımına dikkat etmek gerekir. Mesela “olaylara benim açımdan bak.” dediğimizde “açı” kelimesi mecaz anlamda, “Açı konusuna haftaya geçeriz.” cümlesinde ise terim anlamda kullanılmıştır.

Terim Anlamlı Kelimeler İle İlgili Örnekler: Aşağıdaki cümlelerde koyu olarak yazılan kelimeler cümlenin sonunda yay ayraç ile belirtilen alanlarla ilgili terimlerdir.

• Türk boksör rakibine müthiş bir aparkat (boks)
• Ameliyattan önce hastaya narkoz uygulandı. (tıp)
• Oyuncular kuliste son hazırlıklarını yapıyor. (tiyatro)
• Tarımda verimliliği artırmak için uygulanan yöntemlerden birisi de nadastır. (tarım)
• Bu yıl en eğlenceli konu sıfatlardı. (Türkçe)
• Üçgende açı konusunu tam olarak anlayamadım. (Geometri)
• Resim dersinde öğretmenimiz paletlerimizi çıkarmamızı istedi. (resim)

Sözcükte Anlam-1 (Gerçek, Mecaz, Terim Anlam)

Sözcükte Anlam-2 (Sözcükler Arası Anlam İlişkileri)

Sözcükte Anlam-3 (Atasözleri, Deyimler ve Özdeyişler)

Konu Anlatımları