Anlamlarına Göre Cümleler Konu Anlatımı
anlamlarına göre cümleler. varsayım, olasılık, sitem, yakınma, pişmanlık, hayıflanma, azımsama, küçümseme, görüş, eleştiri cümleleri
Cümlede Anlam İle İlgili Konu Anlatımı-4
Ç. Anlamlarına Göre Cümleler
1. Varsayım Cümleleri
Gerçekleşmemiş bir olayı gerçekleşmiş gibi kabul ederek yargıda bulunulan cümlelere varsayım cümleleri denir. Varsayım cümlelerinde “farz edelim, diyelim ki, tut ki, varsayalım ki, kabul et ki vb.” ifadeler kullanılır.
Örnekler
- Diyelim ki yarışmayı kazandın sonra ne yapacaksın?
- Düşün ki bu yıl güzel bir bahçemiz olmuş.
- Tut ki karnım acıktı, anneme küstüm.
- Farz edelim ki üç maç üst üste kazandık ne olacak?
- Diyelim ki işler senin istediğin gibi gitmedi ne o zaman ne olacak?
2. Olasılık Cümleleri
Olasılık cümlelerinde bir olayın gerçekleşip gerçekleşmeyeceğinin belli olmadığı yani gerçekleşebileceği de, gerçekleşmeyebileceği de ifade edilmektedir. Bu tür cümlelerde ” galiba, olabilir, belki vb.” ifadeler kullanılır.
Örnekler
- Gelecek yıl bu mahalleden taşınabiliriz.
- Anlatım bozuklukları konusunu işlememiş olabiliriz.
- Sis devam ederse uçuşlar iptal edilebilir.
- Cebimdeki parayı düşürmüş olabilirim.
- Salgın genişliyor, bazı mahalleler trafiğe kapatılabilir.
- Patlama sesi maden ocağından geliyor olabilir.
3. Eşitlik Bildiren Cümleler
Paylaşmanın eşit biçimde yapıldığını anlatan cümlelere eşitlik bildiren cümleler denir. Kısacası eşitlik bildiren cümlelerde bahsedilen varlık ya da kavramlar arasında herhangi bir fark olmadığı anlamı vardır.
Örnekler
- İki takım arasında oynana son maç golsüz beraberlik ile sona erdi.
- Ellerine geçen her lokmayı kardeş payı yaparlar.
- Karpuzu yarıya bölüp iki kişiye verdi.
- İki şehir arasında hiçbir fark yoktu.
- Bu konuyu ben de senin kadar biliyorum.
4. Sitem Cümleleri
Bir kişiye duyulan kızgınlık, kırgınlık vb. duyguların bizzat bu duyguları hissettiren kişiye söylendiği cümlelere sitem cümleleri denir. Sitem cümleleri ile ilgili örnekler şunlardır:
Örnekler
- Bana yalan söylemeyeceğini söylemiştin ama sözünde durmadın.
- Sana olan güvenimi boşa çıkarmamalıydın.
- Beni senden sadece para bekleyen biri olarak görmen ve sadece paraya ihtiyacın var mı diye araman kalbimi kırdı.
- Hani bir daha haber vermeden gitmeyecektin?
- Dün bahçede yaptığınız pikniğe bir tek beni çağırmamışsın.
- Sana o kadar iyiliğim olduğunu söylüyorsun ama bir kere bile aramadın.
5. Yakınma Cümleleri
Kızgınlık, kırgınlık vb. duyguları bu duyguları bize yaşatan kişiye değil de başka birine anlattığımız cümlelere yakınma cümleleri denir.
Örnekler
- Bana yalan söylemeyeceğini söylemişti ama sözünde durmadı.
- Ona olan güvenimi boşa çıkarmamalıydı.
- Beni ondan sadece para bekleyen biri olarak görmesi ve sadece paraya ihtiyacım var mı diye araması kalbimi kırdı.
- Hani bir daha haber vermeden gitmeyecekti?
- Dün bahçede yaptıkları pikniğe bir tek beni çağırmamış.
- Ona o kadar iyiliğim olduğunu söylüyor ama bir kere bile aramadı.
Sitem ve yakınma cümlelerini birbirine karıştırmamak gerekir. Yukarıdaki örneklere dikkat edecek olursak sitem cümlelerinde rahatsızlık duyulan şeyi bizzat rahatsızlık duyduğumuz kişinin kendisine söyleme durumu vardır Yakınma cümlelerinde rahatsızlık kişinin kendisine değil başka birine anlatılmaktadır.
6. Öneri Cümleleri
Karşılaşılan bir sorunun çözümü ya da herhangi bir konu ile ilgili görüş ve düşüncelerin belirtildiği cümlelere denir.
Örnekler
- Sıcak havalarda uzun süre dışarıda kalacaksan güneş kremi kullandığında güneşin zararlı etkilerinden kurtulabilirsin.
- Kitabı okurken küçük notlar alırsan daha sonra kitabın içeriğini hatırlaman çok daha kolay olur.
- Bu hafta sonu ırmakta balık tutabiliriz istersen.
- Fırsat yürüyüş yapman sağlıklı kalman açısından faydalı olacaktır.
- Akşam geç saatlere kadar bilgisayara bakmamaya çalış.
7. Eleştiri Cümleleri
Herhangi bir varlık, kavram, duygu ya da düşüncenin olumlu ya da olumsuz yönlerini açıklayan cümlelere eleştiri cümleleri denir. Eleştiri cümleleri yalnızca olumsuz şekilde olmaz. Bir şeyin olumlu yönleri ile değerlendirilmesi de eleştiridir. Eleştirinin amacı bir şeyin hem doğru hem de yanlış yönlerini ortaya çıkarmaktır. Bu sebeple eleştiri cümleleri hem olumlu hem de olumsuz olabilir.
Örnekler
- Eserin dili günümüz gençlerinin anlayamayacağı kadar ağır.
- Serbest şiir diyerek aklına geleni ölçüsüz, uyaksız yazmak şiir olmuyor.
- Kitaplarında insan psikolojisini çok iyi analiz etmiş ama bu betimlemeler çok fazla uzun olmuş.
- Eskiye göre çok daha kalitesiz ürünler üretmeye başladınız.
- Kelimeleri yerinde ve zamanında söylemesi en belirgin özelliğidir.
- Gençler günümüzde kılık kıyafetlerine gösterdikleri özeni kendilerini geliştirmek konusunda göstermiyor.
8. Öz Eleştiri Cümleleri
Kişinin kendi davranışları ile ilgili yapmış olduğu olumlu ya da olumsuz değerlendirmelere öz eleştiri cümleleri denir.
Örnekler
- Gençken zamanın kıymetini bilmediğim için bugün çok sıkıntı yaşıyorum.
- İnsanlara hak ettiklerinden fazla değer verdiğim için hep önemsenmeyen taraf oldum.
- Derslerime zamanında çalışsaydım herkes tatil yaparken ben yaz okuluna gitmek zorunda kalmazdım.
- Ders çalışırken televizyon izlemem ya da müzik dinlemem benim en büyük hatamdır.
- Bir soru üzerinde çok uzun süre düşündüğüm için zamanı iyi ayarlayamıyorum.
- Zaman zaman büyüklerime karşı saygısızca davrandığım oluyor.
9. Ön Yargı Cümleleri
Bir kimse veya bir şeyle ilgili olarak belirli şart, olay ve görüntülere dayanarak önceden edinilmiş olumlu veya olumsuz yargı bildiren cümlelere ön yargı cümleleri denir. Ön yargı cümleleri yalnızca olumsuz değildir. Önceden edindiğimiz bilgilere dayanarak olumlu manada da ön yargıda bulunabiliriz.
Örnekler
- O tek başına gidip de bakkaldan ekmek alamaz.
- Bu ürün piyasa çıktığında çok beğenilecek.
- Onun bu sınavdan yüksek not alması mümkün değil.
- Milli takımımız bu gruptan rahatlıkla çıkar.
- Bu çantayı onun çaldığından adım gibi eminim.
- Sınıfta para çalındıysa kesin bunu Hüsamettin yapmıştır.
10. Uyarı Cümleleri
Birini ya da birilerini hayatındaki bazı konular ile ilgili dikkatli olmaya çağıran cümlelere uyarı cümleleri denir. Uyarı cümleleri hata yapmayı önlemeye ve öğüt vermeye yönelik olarak söylenir.
Örnekler
- Sağlıklı bir hayat sürdürmek istiyorsan kötü alışkanlıklardan uzak durmalısın.
- Karlı havalarda araç sürerken buzlanma ihtimaline karşı dikkatli ol!
- Birisinden duyduğun bir sözü başka birine söylememeye çalış.
- Kalabalık ortamlarda uzun süre bulunmamaya özen göster.
- Hemen hemen her gün az da olsa spor yapmaya çalış.
- İtibar görmediğin yerlere çok fazla gitme.
11. Görüş Cümleleri
Bir konu ile ilgili olarak kişinin kendi düşüncelerini dile getirdiği cümlelere görüş cümleleri denir. Görüş cümleleri öznel nitelik taşır. Herhangi bir konu ile ilgili fikir belirttiğimiz cümleler görüş cümleleridir.
Örnekler
- Türk futbolu altyapıya ve antrenör eğitimine önem vermediği için yeteri kadar gelişemiyor.
- Teknolojiye gereğinden fazla zaman ayırmak insan ilişkileri açısından sakıncalı oluyor.
- Kitap sayesinde farklı dünyaları tanırız.
- Doğaya saygısı olmayan bir toplumun gelişmesi mümkün değildir.
- İnsanlar günümüzde yalnızca kendi çıkarlarını düşünerek hareket ediyor.
- Okula gereken önemi vermediğimiz için bir adım ileriye gidemiyoruz.
12. Pişmanlık Cümleleri
Bir kişinin yaptığı bir davranıştan dolayı yaşadığı üzüntü duygusuna pişmanlık denir. Yani pişmanlık cümlelerinde geçmişteki eylemlerimizden dolayı üzülme durumu vardır.
Örnekler
- Keşke bu yalanı hiç söylemeseydim.
- O gün onun yanına hiç gitmemeliydim.
- Bana hiç inanmamasına rağmen yine de bana güvenmesi için çabalamamalıydım.
- Sana sırrımı anlatmam kesinlikle bir hataydı.
- Keşke ağır sözler söyleyip de kalbini kırmasaydım.
- Böyle olacağını bilseydim asla onunla yola çıkmazdım.
- Keşke paralarımın hepsini düşüncesizce harcamasaydım.
- Borç verip de kötü olacağıma vermeyip kötü olsaydım.
- Paranın hepsi ile tek bir yatırım yapmamalıydım.
13. Hayıflanma Cümleleri
Bir kişinin yapmadığı bir davranıştan dolayı yaşadığı üzüntüyü anlatan cümlelere hayıflanma cümleleri denir. Yani hayıflanma cümlelerinde elimizde fırsat olmasına rağmen yapmadığımız eylemlerden dolayı üzüntü duyma anlamı vardır.
Örnekler
- Yaşım genç kuvvetim yerindeyken daha fazla çalışsaydım keşke
- O karşımda duruyorken içimden geçenleri söyleseydim keşke
- Cebimde para varken altın almalıydım.
- Sağlığım yerindeyken bol bol spor yapmalıydım.
- Annem hayattayken her gün ona onu sevdiğimi söylemeliydim.
- Gençken ülkenin her yerini gezip görmek vardı.
- Puanım yüksekken keşke tayin isteseydim.
- Sınavdan önce tembellik etmeyip bu soruların hepsini çözmeliydim.
Pişmanlık ve hayıflanma cümleleri birbirine karıştırılmamalıdır. İkisi arasındaki fark şudur:
Pişmanlık cümlelerinde yapılan bir eylemden duyulan üzüntü, hayıflanma cümlelerinde ise yapılmayan bir eylemden duyulan üzüntü vardır.
Örnek:
– Keşke bu telefonu almasaydım. (pişmanlık)
– Zam gelmemişken keşke bu telefonu alsaydım. ( hayıflanma)
14. Küçümseme Cümleleri
Bir varlık ya da bir kavramı nitelik olarak beğenmemeyi ifade eden cümlelere küçümseme cümleleri denir. Küçümseme cümlelerinde hor görme, yetersiz görme, aşağılama, beğenmeme anlamları vardır.
Örnekler
- Bu yaşa gelmiş hala annesi elbisesini giydiriyor.
- Senin yaptığın yemek yenir mi hiç?
- Şu çocuk büyüyecek adam olacak da biz de göreceğiz.
- Bu adamın yanında durmayı bile kendime hakaret sayarım.
- Sen kitap okumaktan ne anlarsın ki (!)
- Bu kafayla hiçbir haltı başaramazsın.
- İki şarkı söylemekle kendisini sanatçı sanmaya başlamışsın.
- Bir sınavdan yüksek not almakla başarılı bir öğrenci mi oldun?
15. Azımsama Cümleleri
Herhangi bir varlığı miktar olarak yetersiz görmeye azımsama denir. Yani azımsama cümlelerinde varlık beğenilse bile miktar olarak yetersiz görülmektedir.
Örnekler
- Bu bisikleti alabilmek için getirdiğin para çok az.
- Bu kadar insan davet edip bu kadarcık mı yemek yaptın?
- İki bidon suyla koca bahçeyi nasıl sulayacaksın.
- İki ayda bu kadar mı para kazanabildin?
- Bu kadar kolay bir soruya yalnızca iki kişi doğru cevap verebildi.
- Yaptığım işe karşılık teklif edilen para çok az.
- Kocaman ev yaptırmış ama içerisinde çok az eşya var.
- Bizi orman diye götürdüğü yerde üç beş ağaçtan başka bir şey yoktu.
Azımsama ve küçümseme cümlelerini birbirine karıştırmamak gerekir. Azımsama ve küçümseme cümleleri arasındaki fark şudur:
Azımsama cümlelerinde miktar olarak yetersiz görme vardır ama küçümseme cümlelerinde miktar az da olsa çok da olsa nitelik olarak beğenmeme durumu vardır.
Örnek:
- O kadar paraya sadece iki tane mi paspas verdiler. (azımsama)
- Odanın ortasına halı diye serdiği şeyi kapının önüne bile koymam. (küçümseme)
16. Beklenti Cümleleri
Bir davranışın ya da herhangi bir gelişmenin ortaya çıkmasını istediğimizi belirten cümlelerdir. Beklenti cümleleri “gerçekleşmiş beklenti cümleleri” ve “gerçekleşmemiş beklenti cümleleri” olmak üzere iki şekilde karşımıza çıkar.
Örnekler
- Son sınavdan çok iyi bir not almayı umuyorum.
- Onun selamı ile gidince çok daha farklı bir muamele göreceğimizi düşünmüştük.
- Büyüklerine karşı çok daha farklı davranacağını zannediyordum.
- Uzun zamandır beklediğim kitaplar nihayet geldi.
- Yılardır görüşemeyince karşılaşmamız daha farklı olur zannetmiştim.
- Babam parası olunca bana istediğim oyuncağı alacak.
17. Özlem Cümleleri
Geçmişte kalan kişilere, varlıklara ya da olaylara kavuşma isteğini anlatan cümlelere özlem cümleleri denir. Özlem cümlelerine hasret cümleleri de denir.
Örnekler
- Üniversite arkadaşlarımla geçirdiğim günler aklımdan çıkmıyor.
- Kuru ekmek ve soğan yesek de hep bir arada olduğumuz günleri çok arıyorum.
- On yıl önce ölen babam burnumda tütüyor.
- Eski bayramlar o kadar güzeldi ki…
- Akşam çıkıp saklambaç oynadığımız günleri çok özledim.
- Kuzuları otlattığım günlere dönebilmeyi çok isterdim.
- Uçun kuşlar uçun, doğduğum yere.
- Şimdi sana doya doya sarılabilmeyi ne kadar çok isterdim.
18. Şaşırma Cümleleri
Bir anda gerçekleşen, beklenmeyen olaylar karşısında ne yapacağını, nasıl davranacağını bilememe duygusunu ifade eden cümlelere denir.
Örnekler
- Hiç beklemediğim anda birden karşıma çıktı.
- Köpek bir anda arabanın önüne atlayınca ne yapacağımı şaşırdım.
- Yıllar sonra karşıma çıkınca adeta dilim tutuldu.
- Programdaki adam bir anda “Allaaaah! diyip kendini yerlere atmasın mı?
- Hiç sebep yokken “Sen yalancısın!” diye bağırınca ne yapacağımı şaşırdım.
- Koskoca adam birden bire hüngür hüngür ağlamaya başlayınca herkes birbirine baktı.
- Ekmeğe muhtaçken bir anda bu kadar parayı nasıl buldu?
- O kadar adamı nasıl oldu da ikna etmeyi başarabildin?
19. Tasarı Cümleleri
İlerleyen bir zamanda yapılması planlanan işleri anlatan cümlelere denir. Tasarı cümlelerinde geleceğe yönelik planlamalar bulunur. Tasarı cümleleri henüz gerçekleşmemiş planlamaları ifade ettiği için “düşünüyorum, planlıyorum vb.” ifadelerle biter.
Örnekler
- Gelecek yıl yaz tatilinde Antalya’ya gitmeyi düşünüyorum.
- Yeni yılda en az yüz kitap okumayı düşünüyorum.
- Ev bitince teras da yapmayı planlıyoruz.
- Grafik programlarını daha rahat kullanabilmek için yeni bir bilgisayar almayı düşünüyorum.
- Yeni bir gazete çıkarmayı planlıyoruz.
- Düşünü açık havada yapmayı düşünüyoruz.
- İlimize büyük bir stadyum yapmayı planlıyoruz.
20. Tahmin Cümleleri
Bir olayın nasıl gerçekleşebileceği ile ilgili ön bilgilerimize ve sezgilerimize dayanarak bir değerlendirmede bulunmaya tahmin denir. Tahmin cümlelerinde bir emin oluş havası vardır.
Örnekler
- Elimizdeki bilgileri incelediğimizde burası eski bir Roma yerleşimi gibi gözüküyor.
- Gökyüzü iyice karardı, çok sürmez yağmur yağar.
- Burası tüm davetlilerin rahatça hareket edebileceği kadar büyük gibi gözükmüyor.
- Bizim memlekette buğdaylar hasat edilmeye başlamıştır.
- Ders bu saatte başlamış olmalıdır.
- Okuldaki havaya bakılırsa yarınki seçimi Ahmet kazanacak gibi gözüküyor.
- Gözlerin kıpkırmızı oluş, gece geç yattın galiba.
- Rakibin durumuna bakılırsa bu maçta çok fazla zorlanmayacağız gibi duruyor.
- Başım ağrıyor galiba sinüzit başlayacak.
Tahmin ve olasılık cümlelerini birbirine karıştırmamak gerekir. Tahmin cümlelerinde geçmiş yaşantılara ve sezgilere dayalı kesine yakın bir hissetme durumu vardır. Olasılık cümlelerinde ise “olabilir ya da olmayabilir” şeklinde ikilemli bir durum söz konusudur.
Örnek:
- İnsanlar önlem almayı bıraktı, virüs daha hızlı yayılacak gibi gözüküyor. (tahmin)
- Salgın uzun süre devam da edebilir yakında bitebilir de. (olasılık)
21. Beğeni Cümleleri
Herhangi bir durum, varlık ya da kavramın hoşa gittiğini ifade eden cümlelere beğeni cümleleri denir. Beğeni cümlelerinde öznellik ön plandadır. Çünkü beğenilen şey ya da durum başka birisi için beğenilmeyebilir.
Örnekler
- Kiraladığımız ev tam da istediğim gibiydi.
- Yeni aldığın gömlek üzerine çok yakışmış.
- Yazarın kahramanları anlatırken en ince ayrıntılarına kadar inmesi çok hoşuma gitti.
- Devletin eğitim ile ilgili politikalarını gayet doğru buluyorum.
- Arkadaş dediğin tam da senin gibi olmalı.
- Bu çocuk her türlü manada kendini çok iyi yetiştirmiş.
- Yemyeşil doğası ile Karadeniz ziyaretçileri büyülüyor.
- Suç ve ceza hem kurgu hem de üslup olarak tam bir başyapıttır.
22. Onay Cümleleri
Yapılan bir davranışın yerinde ve doğru olduğunu ifade eden cümlelere onay cümleleri denmektedir. Onay cümleleri yapılan bir işin doğruluğunu tasdik etmektedir.
Örnekler
- Adamın ukalaca davranışı karşısında verdiğin tepki çok yerinde oldu.
- Konu ile ilgili vermiş olduğun kararı son derece yerinde buluyorum.
- Hatanı anlar anlamaz özür dilemen çok doğru bir davranıştı.
- Aferin senden de tam böyle bir davranış beklenirdi.
- Böylesi bir süreçte fedakarlık göstererek üzerine düşeni yapman çok iyi oldu.
- Vermiş olduğun kararı son derece haklı buluyorum.
- Bugün söylediğin her sözün altına gönül rahatlığıyla imzamı atarım.
23. Abartma Cümleleri
Bir şeyi olduğundan çok fazla ya da eksik gösteren cümlelere abartma cümleleri denir. Abartma cümleleri “imkansızın” kıyısında gezer. Modern tabirle abartma cümlelerini “imkansızın bir tık öncesi” diye tanımlayabiliriz.
Örnekler
- Uzun zamandır doğru dürüst bir şey yemiyor, iğne ipliğe döndü.
- Dağ gibi evrak ilgilenecek bir memur bekliyor.
- Bardaktan boşanırcasına yağan yağmur şehri göle çevirdi.
- O kadar güçsüz ki üflesen uçacak.
- Söylediklerimi bire bin katıp herkese anlatmış.
- Bugün başımı kaşıyacak kadar bile vaktim yok.
- Dünya kadar iş beni bekliyor.
- Sabaha kadar gözü kırpmadan seni bekledim.
24. Endişe Cümleleri
İstenmeyen bir durumun gerçekleşme ihtimaline karşı duyulan belirsizliği ve kaygıyı ifade eden cümlelerdir.
Örnekler
- Başına bir şey gelmiş olmasından çok korkuyorum.
- Hiç böyle bir şey yapmamıştı, acaba otobüü mü kaçırdı?
- Son günlerdeki artçı sarsıntılar yüzünden diken üstündeyiz.
- Ya bir iki gün geciktim diye bana çok kızarsa?
- Doktor kötü bir şey söylerse ne yaparız.
- Her şeyi arabada bıraktım ya biri kapıyı açmaya çalışırsa?
- Beklediğim haber gelmezse çok sıkıntı çekeceğim.
25. Kararlılık Cümleleri
Verilen bir karardan dönmeme, karar verilen bir şeyi ne olursa olsun yapma ya da yapmama iradesini ifade eden cümlelerdir.
Örnekler
- Bu saatten sonra ölmek var dönmek yok.
- İki dünya bir araya gelse beni bu kararımdan kimse vazgeçiremez.
- Ne kadar ısrar da etsek Nuh diyor peygamber demiyor.
- Asla onun yanına gidip de özür dilemem.
- Hiç boşuna yalvarma kararım kesin!
- Ben bu yola baş koydum.
26. Kararsızlık Cümleleri
Bir konu ile ilgili olarak ne yapacağına kesin olarak karar verememeyi ifade eden cümlelere denir. Kararsızlık cümlelerinde ikilemde kalma anlamı vardır.
Örnekler
- Acaba mavi gömleği mi, siyah gömleği mi alsam?
- Bir tarafta derslerim bir tarafta futbol ne yapacağımı şaşırdım.
- Yemeği dışarıda mı yesem eve gidip bir şeyler mi hazırlasam bilemedim.
- Birikimi mi altına mı yatırsam yoksa döviz mi alsam bilemedim.
- Önce hangi kitaba başlasam karar veremedim.
27. Eşitlik Bildiren Cümleler
Birden fazla varlık ya da kavram arasındaki nitelik ya da nicelik açısından fark olmadığını bildiren cümlelere denir.
Örnekler
- Topladığımı elmaları kardeş payı yaptık.
- Bu işten elde ettiğimiz karı eşit bölüştük.
- Kendime ne aldıysam ona da aynısını aldım.
- Benim için sen neysen kardeşinde aynı.
- Seninle onun benim için hiçbir farkı yok.
28. Gözlem Cümleleri Cümleleri
Herhangi bir varlık, olay ya da durumun izlenmesi neticesinde varılan sonucu ifade eden cümlelere denir.
Örnekler
- Ayaklarını tıkır tıkır yere vurarak derin düşüncelere dalmıştı.
- Çocuğun hareketleri pek fazla arkadaşı olmadığını gösteriyordu.
- Etrafında olan biteni kayıtsız gözlerle izliyordu.
Henüz yorum yapılmamış.