Fiillerde Çatı İle İlgili Konu Anlatımı

Fiillerde Çatı İle İlgili Konu Anlatımı

Fiillerde Çatı İle İlgili Konu Anlatımı

 

Fiillerin özne ve nesne alabilme özelliklerine fiillerde çatı denir. Konunun isminden de anlaşılacağı üzere çatı fiil cümlelerinde aranan bir özelliktir. Sorularda şaşırtma amaçla isim cümleleri kullanılır. Bu özelliği unutmamak lazım. Çatı temel olarak öznesine göre ve nesnesine göre ikiye ayrılır.

 

Öznesine Göre Fiiller

Etken Fiiller : Fiilin belirttiği işi oluşu ya da hareketi yapan bir özne vardır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta etken fiillerde gerçek özne vardır ve işi yapan kişi bellidir. Öğrenciler tarafından karıştırılan bir nokta da gizli öznenin bazen gerçek özne değil zannedilmesidir.

 

Örnek :  Çocuk hızla kapıya doğru koştu. ( koşan kim ? -çocuk )

Dün bizde ders çalıştık. ( çalışanlar kim ? – biz)

 

Edilgen fiiller : Fiilin belirttiği işi yapan özne belli değildir. Yani etken bir cümlede nesne olan varlık, edilgen bir cümlede özne gibi durur. Ama etken cümlede olduğu gibi gerçek özne değildir. Bu özneye sözde özne denir. Edilgen fiili anlamanın kolay bir yolu vardır. Özne gibi duran varlık bu işi kendi kendine mi yaptı diye sorarsak kolayca anlarız. Edilgen fiiller, fiil kök ya da gövdesine getirilen -l, -n ekleriyle yapılır.

 

Örnek :  Banka soyuldu. ( soyulan ne? – banka : şimdi düşünelim banka kendi kendini mi soydu? Bankayı birisi soyduğuna göre özne gibi görülen banka gerçek özne değil sözde öznedir.)

 

İşteş Fiiller : Bazı eylemlerin gerçekleştirilebilmesi için en az iki kişiye ihtiyaç vardır. İşte bu şekilde karşılıklı yapılma anlamı veren fiillere işteş fiiller denir. ekiyle yapılırlar.

 

Örnek : Arkadaşımla tartıştık.                  Yeni bir arkadaşla tanıştım.

 

Dönüşlü Fiiller : Fiili yapan ve bu fiilden etkilenen aynı varlıktır.  Gerçek özneleri vardır.

 

Örnek : iyice temizlendi.              Banyodan sonra tarandı.

 

Öznesine Göre Çatı Soruları Nasıl Sorulur ?

 

– aşağıdaki cümlelerden hangisi özne-yüklem ilişkisi açısından diğerlerinden farklıdır ?

– aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir işi birlikte yapma anlamı vardır ? ( işteş fiil )

– aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir işi karşılıklı yapma anlamı vardır ?  ( işteş fiil )

– aşağıdaki cümlelerin hangisinde işi yapan ve o işten etkilenen varlık aynıdır? ( dönüşlü fiil)

 

Nesnesine Göre Fiiller

Geçişli Filler : Nesne alabilen fiillerdir. Neyi?, kimi?, ne? Sorularına cevap verir. Fiillerde anlam konusundan da hatırlayacağınız iş (kılış) fiilleri geçişlidir.

 

Örnek : Kitabını her gün okuyordu. ( neyi? -kitabını)

 

Not : Cümlede nesne kullanılmasa bile, fiil nesne alabilecek yapıda ise geçişlidir. Sorularda bu fark çeldirici olarak kullanılmaktadır. Hata yapmamak için buna çok dikkat etmek gerekir.

 

Geçişsiz Fiiller : Nesne alamayan fiillerdir. Anlamına göre fiiller konusunda öğrendiğiniz oluş ve hareket fiilleri geçişsizdir.

 

Örnek : koş-, uç-, düş-,

 

Oldurgan Fiiller : geçişsiz fiilleri -r, -t, -dır ekleriyle geçişli yapmaktır.

 

Örnek: koşmak > koşturmak, uçmak>uçurmak, düşmek > düşürmek

 

Ettirgen Fiiller :

Geçişli ya da oldurgan fiillerin geçişlilik derecesinin -r, -t, -dır ekleriyle artırılmasıdır. Başkasına yaptırma anlamı vardır.

 

Örnek : Kırmak > kırdırmak, okumak > okutmak

 

Nesnesine Göre Çatı Soruları Nasıl Sorulur ?

– aşağıdakilerden hangisi nesne-yüklem ilişkisi açısından diğerlerinden farklıdır ?

– aşağıdakilerin hangisinde eylemi başkasına yaptırma anlamı vardır ?

Önemli Not: Unutmamak gerekir ki bir cümleyi çatı açısından inceleyebilmek için mutlaka fiil cümlesi olması gerekir. 

Fiilde Çatı İle İlgili PDF Test İndir

Etiketler:

Yorumlar

Henüz yorum yapılmamış.